भारत सरकारने जगातील पहिल्या नेझल कोरोना व्हॅक्सिनला मंजुरी दिली आहे. कोव्हॅक्सिनचे उत्पादन करणाऱ्या हैदराबादस्थित भारत बायोटेकने वॉशिंग्टन युनिव्हर्सिटी स्कूल ऑफ मेडिसीन (WUSM) च्या सहकार्याने ती विकसित केली आहे. नाकाद्वारे दिली जाणारी ही लस बुस्टर डोस म्हणून वापरता येईल. प्रथम ती खासगी रुग्णालयांमध्ये उपलब्ध करून दिली जाईल, ज्यासाठी लोकांना पैसे द्यावे लागतील. वृत्तसंस्थेनुसार, आजपासूनच याचा कोरोना लसीकरण कार्यक्रमात समावेश करण्यात आला आहे.
भारत बायोटेकच्या या नेझल व्हॅक्सिनला iNCOVACC असे नाव देण्यात आले आहे. यापूर्वी याचे नाव BBV154 असे होते. ती नाकाद्वारे शरीरात पोहोचवली जाईल. त्याची खास गोष्ट अशी आहे की ती शरीरात प्रवेश करताच कोरोनाचा संसर्ग आणि संक्रमण दोन्ही रोखते. या लसीला इंजेक्शनची गरज नाही, त्यामुळे दुखापत होण्याचा धोका नाही. तसेच आरोग्य कर्मचाऱ्यांना विशेष प्रशिक्षण देण्याचीही गरज भासणार नाही.
नेझल व्हॅक्सीन म्हणजे काय?
सध्या स्नायूंमध्ये इंजेक्शनद्वारे लसीकरण केले जात आहे. त्या लसीला इंट्रामस्क्युलर लस म्हणतात. नेझल लस ही नाकातून दिली जाते. ती नाकातून दिली जाते, म्हणून तिला इंट्रानेझल व्हॅक्सिन म्हणतात. म्हणजेच, ती इंजेक्शनने देण्याची गरज नाही किंवा ओरल व्हॅक्सिनसारखी पाजलीही जात नाही. ही एक प्रकारे नेझल स्प्रेसारखी आहे.
व्हॅक्सीन कशी कार्य करते?
कोरोना व्हायरससह अनेक सूक्ष्मजंतू म्युकोसा (श्लेष्मा – नाक, तोंड, फुप्फुसे आणि पचनमार्गावरील ओलसर, चिकट पदार्थ) द्वारे शरीरात प्रवेश करतात. नेझल व्हॅक्सिन थेट म्युकोसामध्ये रोगप्रतिकारक प्रतिक्रिया निर्माण करते.
म्हणजेच, तेथे नेझल व्हॅक्सिन लढण्यासाठी प्रतिजैविकरूपी सैनिकांना उभे करते, जेथून विषाणू शरीरात शिरतो. नेझल व्हॅक्सिन तुमच्या शरीरात इम्युनोग्लोब्युलिन A (igA) तयार करण्यास प्रवृत्त करते. सुरुवातीच्या टप्प्यात संसर्ग रोखण्यासाठी IgA अधिक प्रभावी असल्याचे मानले जाते. हे संसर्गास रोखण्यासोबतच संक्रमणास प्रतिबंध करते.
इतर लसीपेक्षा ही किती वेगळी आहे?
देशात आतापर्यंत 8 लसींना मान्यता देण्यात आली आहे. या सर्व इंट्रामस्क्युलर व्हॅक्सिन आहेत, म्हणजेच त्या इंजेक्शनद्वारे दिल्या जातात. तर, BBV154 ही इंट्रानेझल व्हॅक्सिन आहे. याला मान्यता मिळाल्यास ही देशातील पहिली इंट्रानेझल लस असेल. सध्या देशात स्पूतनिक, कोव्हिशील्ड आणि कोव्हॅक्सिन या लसी दिल्या जातात. या तिन्ही लसी दोन डोसच्या लसी आहेत. BBV154 फक्त एकदाच दिली जाते.
नेझल व्हॅक्सीनचा फक्त एकच डोस प्रभावी?
सध्या भारतात वापरल्या जाणाऱ्या लसीचे दोन डोस दिले जात आहेत. दुसऱ्या डोसनंतर 14 दिवसांनी लसीकरण केलेली व्यक्ती सुरक्षित मानली जाते. अशा परिस्थितीत, नेझल व्हॅक्सिन 14 दिवसांत त्याचा परिणाम दर्शवू लागते.
प्रभावी नेझल व्हॅक्सिनचा डोस केवळ कोरोना व्हायरसपासून संरक्षणच करणार नाही तर रोगाचा प्रसारदेखील प्रतिबंधित करेल. अगदी सौम्य लक्षणेही रुग्णामध्ये दिसणार नाहीत. विषाणू शरीराच्या इतर भागांनाही हानी पोहोचवू शकणार नाही.
ही सिंगल डोस व्हॅक्सिन आहे, ज्यामुळे ट्रॅकिंग करणे सोपे आहे. इंट्रामस्क्युलर लसीच्या तुलनेत त्याचे दुष्परिणामदेखील कमी आहेत. याचा आणखी एक मोठा फायदा म्हणजे सुया आणि सिरिंजचा कमी कचरा होईल.
बुस्टर डोस सारखी दिली जाणार लस
कोव्हॅक्सिन आणि कोव्हिशील्डसारख्या लस घेणाऱ्यांना इंट्रानेझल लस बूस्टर डोस म्हणून दिली जाईल. तथापि, ती प्राथमिक लस म्हणूनदेखील वापरली जाऊ शकते. भारत बायोटेकचे व्यवस्थापकीय संचालक आणि अध्यक्ष डॉ. कृष्णाला यांनी काही काळापूर्वी सांगितले होते की, पोलिओप्रमाणेच या लसीचे 4 थेंबही पुरेसे आहेत. दोन्ही नाकपुड्यांमध्ये दोन-दोन थेंब टाकले जातील.
